In de laatste paar jaren heb ik Guy Standing leren kennen als de meest spraakmakende en op de praktijk gerichte voorvechter voor het basisinkomen. In de loop van deze tijd heb ik zijn focus ook steeds meer richting politiek zien verschuiven.
Aan de hand van een drietal min of meer recente publicaties[i] en voordrachten van hem in verschillende landen zal ik zijn huidige mening overzichtelijk weergeven naar thema.
De volgende thema’s die Guy Standing tijdens zijn optredens de revue laat passeren zijn te onderscheiden:
- De toenemende verpaupering van wat ik voor het gemak zal noemen de minima en van de samenleving als geheel
- De mondiale oorzaken
- Dreiging van extremisme
- De politieke konsekwenties
De toenemende verpaupering die over de hele wereld valt te constateren komt tot uiting in een toename van het aantal mensen, dat het hoofd (net) niet boven water kunnen houden, de uitholling van de sociale zekerheid en het verlies aan solidariteit. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is er sprake van een toenemende ongelijkheid met betrekking tot financiële zekerheid en bezit.
De oorzaken hiervan zijn mondiaal. Een grote transformatie van de wereldmarkt gaat gepaard met een verviervoudiging van het aantal werkzoekenden, een snelle stijging van de productie, verplaatsing van de productie naar lagelonenlanden en een met al deze verschijnselen gepaard gaande daling van de lonen.
Degenen met veel kapitaal daarentegen zaten mede door de manier waarop het belastingsysteem is opgezet en door subsidies en het verkrijgen van voordelen in de lift. Bovendien slagen ze er steeds vaker in democratisch vastgestelde regels om malversaties te voorkomen te omzeilen. Dit heeft geleid tot een nieuwe klasse verdeling, namelijk in degenen, die veel hebben en degenen, die weinig hebben. Het verschil tussen de uitersten neemt toe. Nieuwkomers op de arbeidsmarkt – lees voor Nederland mensen bijvoorbeeld uit Polen, Roemenië, Hongarije, Bulgarije – zijn gewend aan lonen die een derde zijn van wat het gemiddelde loon in de OESO landen is/was. Het gevolg hiervan is dat het gemiddelde reële loon stagneert, resp. daalt, een toenemend aantal mensen geen vaste baan meer heeft en op de rand van schulden leven. Ook het inkomen uit een volledige baan is onvoldoende om basisbenodigdheden te kunnen betalen. Hiermee worden – in Nederland alleen al – meer dan een miljoen mensen met blijvende onzekerheid en blijvende onveiligheid opgezadeld. De ondersteuning door de overheid is onvoldoende. Harder werken, het verwerven van meer vaardigheden door scholing helpt niet meer. De noodzaak om concurrerender te worden drijft velen op de rotsen van nog diepere schulden en nog meer onzekerheid. Mede hierdoor is er een toename te zien aan zelfmoorden door stress en wanhoop. Deze mensen voelen hun recht ontnomen op economisch, sociaal en cultureel gebied. Zij voelen zich veroordeeld tot een soort van bedelaarschap, al of niet vermomd onder de noodzaak om van bijvoorbeeld de voedselbank gebruik te moeten maken om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Of doordat ze mede afhankelijk zijn van voorwaardelijke gunsten van hoger hand of van privé weldaden. De zogenaamde banenplannen bevrijden hen niet hieruit. Integendeel. Het gaat namelijk niet om banen waar mensen behoefte aan hebben omdat zij hun capaciteiten daarin kwijt kunnen. Het gaat niet om banen waarmee je voldoende kunt verdienen om uit het verdomhoekje te komen. Neen, je moet accepteren wat er te krijgen is. Of het nu laag betaald wordt of niet. Of het nu een belediging voor je is doordat er geen gebruik wordt gemaakt van wat je kan. Of het je nu wegzet als mislukking in de ogen van mensen en ook later nog als het staat op je CV.
Overal zien we ook de toename van vandalisme, radicalisme en extremisme, aangevoerd door populistische gangmakers die een goede voedingsbodem vinden bij de mensen die zich uitgerangeerd voelen door bovengeschetste ontwikkelingen. Of deze gangmakers nu bendeleiders zijn met hun grote mond en machogedrag, of ronselaars voor de strijd in het midden oosten of eigen politici, het roept in ieder geval de vraag op hoe hier een positieve verandering in te bereiken?
“De politiek” – wij dus. Degenen op wie wij stemmen – moeten deze positieve verandering zelf bewerkstelligen door de mensen weer hoop voor de toekomst te geven. Hoe?
- Door een einde te maken aan het veroordelen van mensen tot de bedelstaf
- Door het voor iedereen mogelijk te maken heer en meester te zijn van de eigen tijd
- En het voor iedereen mogelijk te maken een eigen toekomstperspectief te ontwerpen
Er is zo’n progressieve reactie nodig. De veranderingen komen niet vanzelf, maar moeten op gang worden gebracht door een herstructurering van het stelsel van inkomensverdeling en kapitaal en wel door het basisinkomen in te voeren als erkenning van burgerschap met alle rechten die daarbij horen. Zonder basisizekerheid – zoals Milton Friedman al zei – geen rationeel gedrag, geen sociale verantwoordelijkheid
Het basisinkomen is wenselijk en onmisbaar voor het waarborgen van zekerheid voor onze burgers en het tegengaan van extremisme. Ook in de politiek.
Ad Planken februari 2015
[i] Euroblog 5 mei 2014: How to combat Inequalities Produced By Globel Capitalism
Wwroclav interview 13 november 2014: The strategy for basic incomen
NRC interview 29 november 2014: Geef iedereen een basisinkomen