Het basisinkomen is een concept dat al lange tijd rond zingt. Slim of niet? We hebben voor- en tegenstanders. We hebben allerlei mensen die ‘zeker weten’ wat de gevolgen zullen zijn. Laat ik heel duidelijk beginnen: ik weet het niet zeker, ik kan er enkel over filosoferen. Want je weet pas iets zeker als je het gedaan hebt.
En misschien hebben we straks een voorbeeld: Zwitserland. Ze hebben genoeg stemmen om een bindend referendum aan te vragen. Als de Zwitsers voorstemmen (en dat hebben ze vaker gedaan op projecten waar geen overheid zich aan zou willen branden) hebben we het meest bijzondere sociale experiment sinds… het communisme?
Basisinkomen
Ik zal heel kort uitleggen wat het basisinkomen is. En nee, ik link hierbij expliciet niet naar de vereniging en hun website die daar over gaat (deze website – red.), want daar zitten een aantal zo’n onzinnige domme financieel onmogelijke zaken in dat dat weinig nut heeft. Met vrienden als die mensen heb je geen tegenstanders nodig.[2]
Het basisinkomen is heel eenvoudig een onvoorwaardelijk maandinkomen voor elke volwassen inwoner. In Zwitserland wil men dit op 2.500 Frank stellen, iets meer dan 2.000 euro. Let wel, Zwitserland is een stukje duurder dan Nederland.[1]
Dit systeem heeft grofweg een paar (en ik leg het nu te simplistisch uit) grote verschillen ten opzichte van de bijstand. Ten eerste is het veel meer. Ten tweede is het onvoorwaardelijk, daar waar je voor de bijstand tegenwoordig gevraagd kan worden tegenprestaties te leveren. Ten derde is het alles, dus geen toeslagen of extra’s meer, geen zorgtoeslag, geen huurtoeslag, geen gedoe.
Lui of ambitieus?
Ik denk dat de basis vraag die hier aan ten grondslag ligt de vraag is: is de mens van nature lui, of juist niet? Gaan mensen nog werken? De enige keer (1974) dat er een experiment mee is gedaan in Canada in een stadje zag men geen verandering van werk gedrag. Echter, dat was slechts 4 jaar. Men wist dus dat het eindig zou zijn. Dat beïnvloed een dergelijk experiment. De kwaliteit van leven nam toe in die vier jaar, het aantal ziekenhuisbezoeken nam echter af, net als het aantal arrestaties en de criminaliteit. Ook de schooluitval ging omlaag.
Er lijkt dus een grondslag te liggen hiervoor, maar nogmaals: dit was tijdelijk. Een experiment. Men wist dus dat het eindig zou zijn, bleef men daarom werken? Dat weten we niet.
Tweestrijd
Ik verwacht persoonlijk dat er, zeker in het begin, een hele grote tweestrijd ontstaat. We hebben namelijk al heel veel mensen die klagen over de ‘bijstandtrekkers’. Alleen het feit dat dat woord bestaat en iedereen weet wat je bedoelt is al een teken aan de wand. Die mensen zullen waarschijnlijk toenemen. Waarom? Omdat we heel veel mensen nu eenmaal heel slecht behandeld hebben in het verleden. Niet het onderwijs gegeven hebben dat ze nodig hadden, niet de motivatie en kansen gegeven hebben. Deels hebben die mensen niet de opvoeding gehad die we misschien gewild hadden dat ze kregen. Of misschien is het karakter. De eeuwige nature vs nurture discussie die ik niet wil gaan voeren.
De groep die betaalt moet groot genoeg zijn voor een groep die niet betaalt. Als teveel mensen gaan free riden is het snel gedaan. Ik denk echter dat heel veel mensen graag gaan werken. Wel zullen voor bepaalde beroepen waarschijnlijk de lonen sterk omhoog moeten.
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Ook zullen we naar een nieuwe mentaliteit moeten, dat is misschien nog wel het moeilijkste. Of niet misschien. Een van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Want met zo’n systeem valt ook heel veel weg. Het niet meer kunnen geven van mantelzorg kan niet meer, bot gezegd. Immers gaat een groot deel van het budget nu hier aan op, dat kan dus niet meer in de zorg gaan. Zijn wij bereid onze ouders weer in huis te nemen in sommige gevallen? Zijn wij bereid om zorg in te kopen als we dat niet willen of kunnen?
Iedereen moet zijn steentje bijdragen in zo’n geval. Die mentaliteit moet er bij iedereen dan in.
Nederland
In Nederland zie ik het voorlopig niet gebeuren en dat is maar goed ook. Wij zijn het land van de koopkrachtplaatjes en mijn god wat gaan die veranderen met zo’n systeem. Pas als we bereid zijn om mensen inderdaad flink te laten terugvallen en vooruit gaan in een systeem kunnen we zoiets invoeren. Dat kan voorlopig niet, want dan komen er toch weer 101 uitzonderingen. Net zoals het nieuwe belastingstelsel met de boxen een versimpeling moest worden, we zouden veel aftrekposten en toeslagen afschaffen, zijn er alleen maar meer bij gekomen.
Daarnaast moet dit betaald worden vanuit een groot deel kostenbesparingen. Ik gok dat dat kan. Miljarden geven we uit aan mensen die berekenen hoeveel mensen krijgen, controleren of ze zich aan de regels houden, etc. Die kunnen voor een groot deel verdwijnen. De vraag is natuurlijk: welke ambtenaar is bereid dit in te voeren als hij daarmee zichzelf overbodig maakt?
Nog veel vragen
Ook zijn er nog heel, heel veel vragen. Wie hebben hier recht op? Iedereen die in Nederland woont? Iedereen die legaal in Nederland woont? Elke Nederlander? Hoe gaan we om met immigranten in dit verhaal en Nederlanders is het buitenland?
Natuurlijk is er de financieringsvraag. Hoe richten we de rest van ons belastingstelsel in? Wanneer betaal je inkomstenbelasting? Winstbelasting? Dat zal moeten blijven bestaan. Gaan we naar een vlaktaks of juist niet? Welke aftrekposten schaffen we af? Veel denk ik, maar allemaal tegelijk? Een complete reset, duren we dat aan?
Goed idee of niet?
Zoals je in de post kan lezen: ik ben er nog niet over uit hoe goed het is. Ergens zegt mijn sociale hart: ja, doen. Iedereen een basisinkomen van rond de 1.500 per maand of zo. Daar kan je net van leven. Vervolgens alles afschaffen, en dan bedoel ik ook echt alles. Elke toeslag, elke aftrekpost, alles. Ik ben zelf een voorstander van een progressief belastingstelsel, maar dan wel een stuk lager dan wat we nu hebben. Bijvoorbeeld 25% over de eerste 50.000 en 40% over de rest. Geen idee of het uit komt.
Aan de andere kant denk ik: redden we in Nederland nooit. Nooit. Dan komen er meteen weer mensen die compensatie moeten hebben. Die zielig zijn. Die hun huis niet uit willen en nu niet meer kunnen betalen vanwege de verloren huurtoeslag (dus is een sociaal systeem ineens niet meer sociaal). Ook heb ik geen idee hoeveel procent van de bevolking als free rider zou gaan nietsen. Ik zou het niet kunnen, maar…
Het is mooi om over te filosoferen. Ik hoop ergens dat Zwitserland het doet, dan kunnen we de effecten zien. Altijd fijn, op kosten van anderen experimenteren en leren toch?
Geschreven op 7 oktober 2013 door Bas van de Haterd
Bron: http://www.hnwb.nl/het-basisinkomen-gaat-zwitserland-ons-voor/
- [1] http://basisinkomen.nl/wp/zwitsers-referendum-over-2500-franken-basisinkomen/
- [2] http://basisinkomen.nl/wp/modellen/
Bas van de Haterd is professioneel bemoeial. Hij helpt organisaties met het begrijpen van social media en de gedragsveranderingen die dit met zich meebrengt op het gebied van de arbeidsmarkt. Hoe blijven organisaties interessant als werkgever? Hoe moeten organisaties zich aanpassen aan de veranderende technologische en sociale omgevingen? Bas is o.a. auteur van Personal Brand.nl en Werken Nieuwe Stijl. Hij is te bereiken op bas[a]vandehaterd.nl