Staan we er wel eens bij stil hoe het met ons moet als er geen werk meer zou zijn? Geen werk – geen eten. Hoe zal het zijn na de crisis? Liggen de banen dan weer voor het oprapen? Zijn we er wel zo zeker van dat we straks, vanwege de vergrijzing, een tekort aan arbeidskrachten hebben?
Autofabrikant Toyota heeft een fabriek ontwikkeld die 24 uur per dag draait en waar het licht uit is. Waarom? Omdat er geen mensen werken maar robots. Waar vroeger duizenden mensen arbeid verrichtten werken er nu hooguit een handjevol om de fabriek draaiende te houden. Steeds meer werk wordt gedaan door machines en robots. De trend is niet meer te keren.
De machine neemt het werk over
Door de ongekende mogelijkheden van de Informatie en Communicatie Technologie (ICT) wordt steeds meer arbeid overgenomen door machines. Kent u ze nog – de ponskaarten – waarmee de eerste stappen werden gezet om informatie te verwerken via een computer? Duizenden mensen (vooral vrouwen) typten dagelijks gegevens in op de ponsmachine. Toen deze handeling geautomatiseerd werd raakten velen hun baan kwijt. En wat dacht u dat het thuisbankieren voor gevolgen heeft gehad? Steeds meer bankmedewerkers verliezen hun baan[1] en zo gaat het sluipenderwijs al jaren.
De enorme vraag naar automatisering leverde zelf ook steeds meer banen op, maar andere soort banen. Innovatie schept dus ook nieuwe banen, daardoor raakte iedere keer het onderwerp ‘arbeidstekort’ weer op de achtergrond. Ook nu wordt de schuld van het tekort aan banen afgeschoven op de crisis en is het daarmee een conjunctureel probleem. Het wordt tijd dat we onder ogen zien dat de machines het werk structureel gaan overnemen, maar het lijkt erop of we het niet willen horen!
De kenniseconomie als redder
Al decennia wordt er door wetenschappers en adviseurs (Senge, de Sitter, Toffler, e.a.)[2] op gewezen dat we een nieuwe weg moeten inslaan waarbij we de manier van werken, ontstaan in het industriële tijdperk, moeten aanpassen aan de digitale mogelijkheden. In de jaren ’80 hebben we de eerste beweging gezien waarbij onze industrie werd afgebouwd ten gunste van de sector dienstverlening. We zijn onze hoop gaan vestigen op de kenniseconomie. Met veel tamtam werden diverse initiatieven opgestart. Daar moeten we het in Europa van hebben willen we in de toekomst nog wat betekenen in de wereld.
De technologie leidt tot plaats- en tijdonafhankelijk werken. Dé ideale basis voor de ZZP-er. Werknemers veranderen in ondernemers die vanuit hun eigen talent en passie hun eigen baan creëren. De volgende stap op weg naar de digitale era. Maar nu het economisch tegenzit wordt direct duidelijk hoe kwetsbaar deze groep is. Wanneer werkeloosheidscijfers ter sprake komen laten de bewindslieden ons maar al te graag weten hoe goed Nederland het doet. Ze vergeten echter dat het hier gaat om werkeloosheid van mensen die geregistreerd staan als werkzoekende, daarin zit niet verwerkt het aantal zelfstandigen die te weinig of geen werk hebben en ondertussen flink interen op hun vermogen.
Dus of de kenniseconomie onze redding is valt nog te bezien. Alle mooie woorden en visies ten spijt zijn we nog niet waar we wezen willen. De omslag blijkt uitermate lastig. Is het wel reëel om te veronderstellen dat de zakelijke dienstverlening voldoende banen kan scheppen? Zelfs deze week nog was er aandacht voor de afname van het aantal administratieve banen waardoor vooral MBO-ers [3]getroffen worden. Ook het product van de kenniseconomie kan geautomatiseerd worden. De Amerikaan Andrew McAfee [4], onderzoeker bij MIT Sloan School of Management, is er heel duidelijk in: “Ja, machines nemen onze arbeid over, ook ons kenniswerk”.
Ondertussen loopt de armoede op. Zelfs in ons land! Al meer dan een miljoen mensen heeft er mee te maken. Toch ontloopt de politiek steevast het onderwerp ‘armoede’. Als het om de oplopende werkloosheid gaat heeft de politiek de mond vol over samenwerken met de sociale partners voor het scheppen van banen. Iedereen die kan werken, moet werken. Maar helaas de markt werkt niet. Dus wat nu als er geen banen zijn en niet gaan komen? Daar wordt totaal aan voorbijgegaan.
Het hele systeem moet om
Dat de crisis nog lang niet voorbij is blijkt uit de prognose voor 2013, waarin wederom krimp verwacht wordt waardoor banen verloren zullen gaan. De tijd van de grote bedrijven, de banenmachines, is voorbij. Het zal nooit meer worden zoals voor de crisis en onze kinderen zullen het niet beter krijgen dan wij. Kijkend naar de ontwikkelingen en luisterend naar deskundigen als McAfee, Jeremy Rifkin[5] en Alain de Botton[6] moeten we aannemen dat er in de toekomst minder banen zullen zijn.
Maar als nu robots het werk doen dan hoeven we toch niet meer te werken? Is dat niet de utopie waar we altijd naar gestreefd hebben? Is het dan niet hoog tijd om ons hele economische systeem anders op te zetten, zodat nog steeds iedereen voldoende middelen heeft om van te leven ook zonder baan? Duits onderzoek laat zien dat van alle arbeid die wordt verricht nog maar 41% betaalde arbeid is, de rest is dus onbetaald (vrijwilligerswerk, mantelzorg, zorg voor kinderen). Dit houdt in dat voldoende mensen een bijdrage leveren aan de samenleving, ook als ze daar niet voor betaald worden. Wederom een bewijs dat de mens van nature altruïstisch is.
Tijd voor Basisinkomen
Onbetaald werk past inmiddels ook in ons denken, kijk maar naar de bedrijven die Maatschappelijk Bewust Ondernemen promoten en hun medewerkers steeds vaker inzetten om een bijdrage te leveren aan de samenleving. We zijn door deze crisis meer dan ooit bereid om naar praktische alternatieven te kijken, tijd dus voor de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Daarmee wordt het tekort aan banen, waar straks alleen de elite nog maar aanspraak op kan maken, gecompenseerd en kunnen mensen die geen (betaald) werk doen ook gewoon eten. Hoog tijd om arbeid en inkomen los te koppelen.
Het is de verplichting van de Staat dat iedere burger in zijn levensonderhoud moet kunnen voorzien. Artikel 19, eerste lid, van de Grondwet luidt: “Bevordering van voldoende werkgelegenheid is voorwerp van zorg der overheid.” Geen baan, wel eten dus, want in artikel 20, eerste lid staat: “De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.” Lukt het de Staat niet om bestaanszekerheid te garanderen met de beschikbaarheid van een baan dan maar in de vorm van een vergoeding voor hetgeen onze aarde oplevert en door onze welvaart wordt gecreëerd.
Oproep aan de Minister-president
foto: ANP
Ik roep daarom Minister-president Rutte op om het planbureau en alle beleidsmakers beschikbaar te stellen om nu eens serieus onderzoek te laten doen naar de mogelijkheden van een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Dus niet een onderzoek dat de politiek wenselijke conclusies ophoest, maar een onafhankelijk onderzoek dat er jaren geleden al had kunnen zijn, zodat we gefundeerde keuzes kunnen maken en goed voorbereid zijn op de toekomst. Een toekomst die er anders uit gaat zien dan wij altijd hebben gedacht en onze stoutste dromen zullen overtreffen.
Staan we er wel eens bij stil hoe het met ons moet als er geen werk meer zou zijn? Geen werk – geen eten. Hoe zal het zijn na de crisis? Liggen de banen dan weer voor het oprapen? Zijn we er wel zo zeker van dat we straks, vanwege de vergrijzing, een tekort aan arbeidskrachten hebben?
De technologie leidt tot plaats- en tijdonafhankelijk werken. Dé ideale basis voor de ZZP-er. Werknemers veranderen in ondernemers die vanuit hun eigen talent en passie hun eigen baan creëren. De volgende stap op weg naar de digitale era. Maar nu het economisch tegenzit wordt direct duidelijk hoe kwetsbaar deze groep is. Wanneer werkeloosheidscijfers ter sprake komen laten de bewindslieden ons maar al te graag weten hoe goed Nederland het doet. Ze vergeten echter dat het hier gaat om werkeloosheid van mensen die geregistreerd staan als werkzoekende, daarin zit niet verwerkt het aantal zelfstandigen die te weinig of geen werk hebben en ondertussen flink interen op hun vermogen.
