Februari. Valentijnsdag. Op radio 1 veel gepraat over de crisis. Nederland is voor de derde maal sinds 2009 in een recessie beland, een ‘Triple-dip’. De economie kromp afgelopen kwartaal met 0,2 procent vergeleken met het voorgaande kwartaal, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het derde kwartaal liet ook al een krimp zien van 1 procent ten opzichte van het tweede. Over heel 2012 kromp de economie met 0,9 procent.
Het aantal banen daalde in het vierde kwartaal van 2012 met 18.000 ten opzichte van een kwartaal eerder. Gemiddeld waren er 63.000 minder banen dan in 2011. Daarmee is het aantal banen gedaald tot het niveau van 2007. Eind 2012 waren er 101.000 vacatures.
In 30 jaar hebben nog nooit zoveel mensen zonder betaald werk gezeten. In januari van dit jaar telde het CBS 592.000 werklozen. Vooral de laatste maanden stijgt het aantal werklozen steeds harder. In januari kwamen er 21.000 bij. Sinds begin jaren 80 zaten niet zoveel mensen zonder baan. Het komt neer op 7,5 procent van de beroepsbevolking. In alle leeftijdsgroepen nam het aantal werklozen toe, maar onder jongeren is de werkloosheid het hoogst. Zo’n 15 procent heeft nu geen baan. Er raakten meer mannen dan vrouwen werkloos.
Ook het aantal WW-uitkeringen is gestegen, met 29.000 naar 360.000. In de provincies Drenthe, Groningen, Friesland en Overijssel was de toename bovengemiddeld. Vooral jongeren en mensen die in de bouw, horeca, transport, gezondheidszorg, welzijn en in de cultuursector werkten, gingen in januari de WW in. Bovendien staan er 825.000 arbeidsongeschikten en 356.000 ontvangers van bijstand geregistreerd.
Vicepremier Asscher noemt de vooruitzichten op de arbeidsmarkt “Voor de korte termijn niet rooskleurig, een bittere pil voor mensen die hun baan verliezen“.
Als het slecht gaat met de economie verliezen werknemers met een flexibele arbeidsrelatie het eerst hun baan. Toch wordt de ontslagbescherming afgebroken. Het gevolg is dat er steeds meer flexwerkers komen. Hun aantal groeide tussen 2001 en 2011 van 13 naar 18 procent van de 6,3 miljoen werknemers met een baan van minimaal 12 uur per week, berichtte het CBS in mei 2012. Daarmee heeft bijna 1 op de 5 werknemers een flexibele arbeidsrelatie.
Daarnaast zijn er bijna 1,1 miljoen zelfstandigen: 1 op de 5 Nederlanders is ZZP’er. In het huidige economische klimaat hebben ZZP’ers minder of soms helemaal geen opdrachten, zij hebben ook geen recht op een WW-uitkering. Dit jaar gaan 1989 eenmansbedrijven op de fles, tegen 1572 vorig jaar. Dat is een stijging van 26 procent.
“We beleven het einde van de arbeidsverhoudingen zoals wij ze tot nu toe gekend hebben,” constateert Herman Wijffels in Tegenlicht op 18 februari 2013 terwijl hij peinzend in de lens van de camera kijkt. Vaste contracten worden nauwelijks nog aangeboden.[1]
En er zijn nog meer cijfers om de misère te beschrijven. Door kortingen op hun pensioen worden 5,6 miljoen mensen getroffen doordat 68 van de 415 Nederlandse pensioenfondsen door hun slechte financiële positie moeten korten op de pensioenen. Dit maakte De Nederlandse Bank (DNB) onlangs bekend. Mensen zijn geschrokken van het loonstrookje van januari en van de hoogte van de AOW-uitkering. Het aantal faillissementen van bedrijven neemt toe, de bouw en de woningmarkt liggen plat en de consumentenuitgaven lopen terug. Bestaande koopwoningen zijn bijna 10 procent goedkoper dan vorig jaar.
De optelsom van alle indicatoren en ontwikkelingen voorspelt niet veel goeds voor de komende tijd. De bezuinigingen slaan neer. Het consumentenvertrouwen is helemaal zoek en heeft volgens het CBS nog nooit zo laag gestaan.
“De economie krimpt, mensen zijn onzeker over hun baan, pensioen en waarde van hun huis”, vat minister Henk Kamp (Economische Zaken) de algemene ellende stoïcijns samen om vervolgens de bezweringsformule van het kabinet te herhalen: ”De enige manier om het vertrouwen in de economie te herstellen is hervormingen doorvoeren die de economie versterken en de overheidsfinanciën op orde brengen.”
In Ede vindt de verslaggever van Radio 1 een lichtpuntje. Opgetogen doet hij zijn verhaal. In een cadeauwinkel is de duurste Valentijnskaart te koop voor 14,99 euro. Hij is zo groot dat hij niet door de brievenbus kan en moet daarom als pakket verzonden worden. Dat kost 7,50 euro extra. Volgens de eigenaar van de zaak blijven ‘cadeaumomenten’ belangrijk.
Wie zijn de mensen die achter de getallen schuilgaan?[2]
Guy Standing[3] noemt deze mensen met hun onzekere werkcontracten ‘het precariaat’[4]. Het precariaat – een samentrekking van precariteit en proletariaat – is een mondiaal fenomeen dat toeneemt naarmate de arbeidsmarkt flexibeler wordt. Het zijn mensen die in een permanente situatie van onzekerheid leven wat betreft werk, wonen en voor de papierloze immigranten – een grote precaire reserve van verborgen arbeidskrachten – zelfs van identiteit. Zij hebben geen stabiel inkomen, hebben niet de mogelijkheid om een professionele identiteit op te bouwen en kunnen zich niet ontwikkelen in een vak of een beroep. Zij zijn geen baas over hun tijd … het invullen van formulieren, … wachten voor loketten, … zoeken naar banen, het schrijven van de zoveelste sollicitatiebrief met de te vaak herhaalde motivatie, … je vermorst je tijd, … tijd die je productiever kan besteden.
Het precariaat is zeer divers van samenstelling. Het is geen homogene groep, maar een sociale klasse in wording, zegt Guy Standing. Ze bestaat voor een deel uit de oude arbeidersklasse, allerlei soorten flexwerkers, laagbetaalden, uitzendkrachten, immigranten, jongeren met weinig toekomstperspectieven. Dit arbeidsleger ziet heel goed dat rijken, politici en bureaucraten op een andere planeet leven. In een situatie van groeiende onzekerheid voelt het precariaat zich steeds angstiger. Een bron van woede. Guy Standing spreekt zelfs van een ‘nieuwe riskante klasse’.
Volgens Mikko Jakonen, Jukka Peltokoski en Tero Toivanen, Finse wetenschappers, gaat de politieke vraag over het verschijnsel precariaat niet over de vorm van het werk of om het “vaste” contract, het gaat om de onzekerheid over het inkomen. Politieke spanningen lopen op onderwerkende armen, waar werkloosheid is verworden tot een toestand van zoek-het-zelf-maar-uit.
De beste optie is om iedere burger recht op een stabiel financieel inkomen te geven in de vorm van een onvoorwaardelijk basisinkomen. Dit inkomen is genoeg om in iemands basisbehoeften te voorzien en is voldoende om een waardig leven te leiden.
Waarom wel de banken met miljarden redden en de mensen niet?
Met een gegarandeerd inkomen hebben mensen een bodem waarop zij hun kwaliteiten kunnen ontwikkelen en zich verantwoordelijk en rationeel kunnen opstellen tegenover naasten, buren, collega’s. Onzekerheid knaagt aan onze energie en tast ons gevoel voor empathie aan. Dat moet veranderen. Door het basisinkomen krijgt het precariaat de controle over de eigen tijd en de onderhandelingsmacht met werkgevers, de bureaucratie en grote ondernemingen terug. En de vrouwen ten opzichte van hun mannen.
Het basisinkomen is een nieuwe vorm in de strijd om arbeid.[5] Het geeft mensen een persoonlijk wapen om te protesteren. Dat maakt het mogelijk om rotbanen te weigeren op de arbeidsmarkt van onzekere baantjes en versterkt de mogelijkheid om zelf te bepalen wat voor soort werk je wilt doen en wanneer je wilt stoppen als de werkzaamheden niet meer voldoen. Niemand kan je meer dwingen om lullige baantjes te accepteren!
Het basisinkomen biedt de mogelijkheid een fatsoenlijk leven te leiden in precaire omstandigheden. Het betekent geld voor wonen, het huishouden, verwarming, de opvoeding van de kinderen, sport, ontspanning. Introductie van een basisinkomen is een echte ‘activering’ van ‘werklozen’, omdat voor het vinden van werk geld nodig is: geld om te reizen, geld om te leren, geld om lief te hebben en maatschappelijk actief te zijn, geld voor internet en een mobiele telefoon. Armoede de-activeert!
“Geen boete maar bonus”, schrijft de Bond voor Uitkeringsgerechtigden op zijn website.[6] De Bond heeft de voordelen van het basisinkomen en de nadelen van een uitkering overzichtelijk samengevat in een tabel op de webpagina ‘Basisinkomen’. Wat een verrukkelijk verschil! De Bond besluit met de oproep tot De Lange Mars de allereerste Dag van het Basisinkomen. Omdat het ‘goede leven’ belangrijk is. De eerste etappe is op 1 mei 2013 in Den Haag.
Amsterdam, 14 februari 2013
Florie Barnhoorn
- [1] Het rare aan de uitzending, die toch als thema ‘De arbeidsmarkt van de toekomst’ had, was dat het woord ‘basisinkomen’ niet één keer genoemd werd. Waarom niet? Is het niet stoer om te zeggen dat je een inkomen nodig hebt om te leven? Is het basisinkomen te utopisch? Wel werd er veel gelachen, geknuffeld en over ‘geluk’ gesproken onder leiding van twee jonge goeroes.
- [2] Mirjam Pool heeft in haar mooie boek Alle dagen schuld indringende praktijkverhalen over armoede in Nederland opgetekend (2007).
- [3] Guy Standing is hoogleraar Ontwikkelingsstudies aan de Universiteit van Londen en mede-oprichter van BIEN (Basic Income Earth Network). Hij is auteur van onder andere The precariat , the new dangerous class (2011).
- [4] In Europa wordt momenteel op diverse plaatsen onderzoek gedaan naar bestaansonzekerheid en basisinkomen, naast Guy Standing onder andere ook de Finse wetenschappers Mikko Jakonen, Jukka Peltokoski en Tero Toivanen. Dit stuk is grotendeels op het werk van deze 4 onderzoekers gebaseerd, zie http://revenudebase.info/2012/10/guy-standing-precariat/ en http://basisinkomen.nl/wp/occupy-life-bestaansonzekerheid-en-basisinkomen/
- [5] Zie bijvoorbeeld ook http://basisinkomen.nl/wp/het-basisinkomen-gisteren-een-utopie-revolutionair-vandaag-morgen-normaal/ over de ideeën van de Franse activist voor het basisinkomen Stanislas Jourdan.
- [6] http://delangemars.nl/?page_id=341