Een redelijk veilige manier om gelukkig te worden

Wiener Zeitung: Mevrouw Ax, u bezit van een mobiele telefoon en een smartphone. De meeste mensen gebruiken deze apparaten zeer veel. En tegelijkertijd hebt u samen met Fritz Hinterberger het boek “de waan van de economische groei” geschreven. Storten we onszelf in een valkuil?

Ax: Deze indruk wordt vaak verwekt door mensen die ten koste van alles aan dit groeimodel willen vasthouden. Aan de burgers blijven vertellen dat er geen alternatief is, is riskant. Blijven vasthouden aan het groeimodel zal ons gewoon weer naar een volgende crisis leiden.

WZ “Minder is meer” , uw nieuwe boek, is dan ook een pleidooi voor alternatieven?

Ax: Ja. Het probleem in dit groei-discours is dat critici van dit groeimodel, die erop durven wijzen dat economische groei beter vermindert, beschouwd worden als “groei vijanden.”Maar het gaat niet over de vraag of men voor of tegen het groeimodel is. Het gaat over de factoren die het groeimodel al dan niet mogelijk maken. En we hebben vandaag te maken met factoren die de politieke beleidsmakers niet langer in de hand hebben.

Maar in feite zijn we allemaal betrokken. Als we praten over de groei, hebben we het altijd over het BBP (economische output van een land, gemeten als het bruto binnenlands product of bruto nationaal product, noot) en die strookt helemaal niet met de kwaliteit van ons leven.
De logica is: als dit BNP het volgend jaar even goed doet (en liefst beter) dan dit jaar, ja dan zitten we toch goed? Dan ontbreekt er ons toch niets. De vraag is: kunnen we nog een onderscheid maken over wat we echt nodig hebben en wat we daadwerkelijk “verbruiken” Ook dan zullen we daarom nog niet meteen minder mobiele telefoons hebben.

Aan de ene kant zijn de nieuwe technologische snufjes natuurlijk zeer verleidelijk, maar anderzijds verspillen we in de productieprocessen van deze spullen ook meer en meer waardevolle grondstoffen . Daar moet de politiek ingrijpen. Want wereldwijd worden waterreserves aangetast, land ingepalmd en grondstoffen uitgeput. Dat moet ook in rekening gebracht worden.

WZ: U denkt aan een eco-tax?

Ax: Ja, op consumptie van grondstoffen. We hebben een eco-belasting op energie – maar niet op onze consumptie van energie.
Het belangrijkste probleem is de “draagkracht”, het verlies aan biodiversiteit, de vernietiging van grote ecosystemen, dwz grond en water.Het totale verbruik van hulpbronnen per hoofd van de bevolking is veel te hoog, vooral in mobiliteit en voeding.
We maken gebruik van heel veel landbouw-en veeteeltoppervlakten in andere landen omdat we zoveel vlees willen eten. Als derde hebben we onze woonoppervlakte die we door verbruik van veel energie moeten verwarmen. Voor dit alles gebruiken we 70% van de grondstoffen. Dat moet alvast naar beneden tegen 2050. Maar dat vraagt natuurlijk een gedragsverandering.

Hoe kan dat?

Ax: Om te beginnen door minder vlees te eten en kiezen voor de lokale vleesteelt waarin het dier ook gerespecteerd wordt.
Het openbaar vervoer gebruiken en minder uitstoten omdat je met je wagen de korte afstand van punt A naar B aflegt. Maar ook fietsen! Bovendien is dat gezond, wat dan weer positief is voor de gezondheidszorg en de daaraan gebonden gezondheidskosten.
Op het gebied van wonen is de individualisering van de maatschappij de oorzaak ervan dat de woonruimte per hoofd van de bevolking zo waanzinnig sterk is gestegen.
Gelukkig is er de nieuwe trend van co-housing! Dat betekent in feite ook dat meer en meer mensen weg willen uit de individualisatie van deze consumptiemaatschappij. Er zijn gemeenschappelijke ruimten en faciliteiten, we delen en we wisselen uit en helpen elkaar.

WZ : Volgens u: Is het leven als een soort self-catering in een gerenoveerde boerderij op het land het betere leven?

Ax: we hebben een totaal versnipperd landschap. Duurzaam bouwen op niet versnipperde bouwoppervlakten wordt noodzakelijk.
Als je met de auto van je buitenverblijf naar de stad moet lijkt me dat geen goede oplossing.
Er zijn ook goede argumenten voor de stad: de hoge woondichtheid maakt het openbaar vervoer efficiënter.
Waar het om gaat is hoe organiseren we de interactie tussen stad en land en produceren we lokaal?

Een voorbeeld is het internet en de digitalisering van de productie. We kunnen weer op dezelfde plaats leven en werken, wat het bedrijfsleven ontwart en onnodige transporten vermijdt alsook een duurzame organisatie van logistiek mogelijk maakt.

In het begin van de industrialisatie, werden grote machines gebouwd die op hoge snelheid produceerden. Intussen kunnen we al digitale ontwerpen materialiseren. Dit betekent dat we alternatieven hebben voor massaproductie en en we overal ter wereld kunnen produceren.Niet alle bedrijven moeten blijven groeien. Het aantal ambachtelijke winkels in de buurt is niet veel veranderd gedurende vele eeuwen, maar ze hebben zich aangepast aan de behoeften van de mensen en zich versterkt met nieuwe technologieën.

WZ: Jamaar, ambachtelijk handwerk heeft toch erg geleden door de industrialisatie. Als ik een schoenmaker zoek, moet ik me nu informeren naar een schoenmakersbedrijf.

Ax: dit thema, houd me al lang bezig. Op basis van de schoenen of aan de hand van kleding kunt u natuurlijk de economische geschiedenis en globalisering erg leuk uitleggen. Maar het maakt ook duidelijk hoe bedrieglijk de rijkdom is die we creëren en beleven.

WZ: ja, in uw boek hebt u het trouwens ook over de sportschoen die 100 euro kost in de winkel, maar de arbeidskosten voor deze schoen werden slechts 40 eurocent uitbetaald….

Ax: inderdaad, en waar gaat de rest van het geld naartoe? In burocratie, reclame, patenten – we hebben een echte mallemolen uitgevonden en die heeft niets met welvaart te maken, maar toch moet dat gefinancierd worden.
Maar dat geldt ook voor heel wat andere domeinen. We moeten vooral weg van de fouten en de traagheid van het huidige systeem waarin echte hervormingen niet geduld worden. Het enige doel in dit systeem is dat de economie moet blijven groeien omdat de politieke overheden ons met zware schulden belast hebben en die schulden kunnen enkel ingelost worden door het systeem in stand te houden en aan te zwengelen. Ook onze pensioenen hangen daaraan vast.

Dan heb je ook nog de financiële markten.Door de rentelast ontstaat een enorme druk op bedrijven en op elk van ons Dit is uit de hand gelopen!

WZ: u wordt beschouwd als voorstander van ambachtelijk handwerken. Is dat een sector die u wil redden?

Ax (lacht): nee hoor, die doet dat zelf heel goed door zich altijd opnieuw heruittevinden en zich te vernieuwen.
In feite gaat het hier over immaterieel cultureel erfgoed. Dat verdwijnt enkel als het niet doorgegeven wordt aan de komende generatie.Voor alle creatieve activiteiten is dit immateriele culturele erfgoed heel belangrijk . Sommige sectoren hebben het vandaag ronduit moeilijk en vechten tegen het verdwijnen van hun ambacht.
Als je de jonge mensen die de middelbare school verlaten vraagt op hun voorkeuren, benoemen velen onder hen creatieve beroepen. Het probleem is dat de mensen die deze weg opgaan, vaak moeilijkheden hebben om te leven van hun “creatieve beroep” Dat is jammer, want hun werk is meestal duurzamer dan andere.

WZ: u pleit voor een Onvoorwaardelijk Basisinkomen.

Ax: Ja. Mensen die vandaag voor een ambacht of beroep kiezen in de kunst, of als ontwerper, als fotograaf of als journalist , hebben het vandaag bijzonder moeilijk omdat hun producten zeer arbeidsintensief zijn. Het vraag niet alleen veel vakkennis, maar ook durf: maar dat te willen doen wat je echt wil doen is de enige weg naar geluk.
Dat kan niet gezegd worden van consumptie.
Mijn wens en aanbeveling zijn dus: geef mensen voldoende ruimte en de mogelijkheid om zich te ontplooien in die vaardigheden waarin ze sterk zijn en die hen tevreden maken. Dat is veel bevredigender dan consumptie.
We moeten trouwens de nog bestaande arbeid gaan herverdelen en dus daarom vind ik dat het invoeren van een Onvoorwaardelijk Basisinkomen de goede manier is om ons allemaal de mogelijkheid te geven de voor ons juiste keuzes te maken.
Voor iedereen is het anders. Soms en voor sommigen is vooral geld belangrijk. Voor anderen is dan weer vrije tijd,de familie, kunstbeleving, maatschappelijk en sociaal engagement of nieuwe uitdagingen aangaan belangrijk.

WZ: is het mogelijk om een cijfer te plakken op geluk en vanaf wanneer gaat het weer bergaf?

Ax: dat is een zeer indringende vraag. Uit studies van overal ter wereld, weten we dat er een bestaansminimum is. Dat is zowat 15.000 dollar/jaar. Maar, daar waar de mensen onder de grens van dit bestaansminimum zitten, zijn ze ook structureel ongelukkiger. Vreemd is wel dat diegenen die flink boven dit bestaansminimum zitten niet noodzakelijk gelukkiger zijn.
Bepalend voor Geluk zijn ook de omgevingsfactoren, het kunnen deelnemen aan de maatschappij en cultuur kunnen beleven, geaccepteerd zijn en gewaardeerd worden.
Daarom zijn de economische debatten rond gelijkheid, rechtvaardigheid en herverdeling ook zo belangrijk.
Er is vastgesteld dat de gezondheidskosten stijgen bij onrechtvaardigheid, ongelijkheid en grote sociale verschillen. Mensen worden daar ziek van. Maar de bron van Geluk ligt niet in geld, maar in vriendschap, liefde, kinderen, activiteiten die ons genoegen doen en plezier verschaffen en ook als we ons kunnen ontplooien als mens en als burger.

WZ: om nog even op “werken” terug te komen. Denkt u dat er nog genoeg werk is voor iedereen als dat werk maar beter herverdeeld wordt?

Ax: Ten eerste moet jeje afvragen wat we willen: vooral een bepaald werk of vooral een inkomen? Is het de mensen te doen over de activiteit of de status die ze verkrijgen door het inkomen? “Werk” heeft vele dimensies. En er is zoveel zinvol werk!
Onze productiviteit, onze culturele troeven en onze hoge niveau van de technologie zijn gemeenschappelijke goederen.
Ze zijn gebaseerd op de som van de krachten van onze ouders, grootouders en hun voorgaande generaties.
Daarom hebben we allemaal het recht om eraan deel te nemen.
Het feit dat vandaag een klein deel van de samenleving het grootste deel bezit van de rijkdom, schaadt de economie en genereert gevaarlijke beperkingen op de groei.

Met betrekking tot de arbeidsduur, is ons voorstel: Iedereen werkt ongeveer 25 uur per week.
Maar we verdelen het werk anders over de fasen van ons leven, en maken het bijzonder gezinsvriendelijk.
Op die wijze kunnen we onze welvaart behouden, de kwaliteit van ons leven verbeteren en het demografische probleem oplossen .
Meer is niet nodig, misschien zelfs nog minder, want de automatisering is nog niet aan haar einde…
Maar we moeten wel langer gaan werken want we zijn vandaag ook nog actief zelfs op de leeftijd van 65 of 70 jaar.
Dit draag bij tot positieve externe efffecten voor ons persoonlijk welzijn en is ook goed voor de financiering van de sociale zekerheid.

WZ: Wie moet volgens u de theorie en de al berekende finacieringsmodellen in de praktijk uitvoeren?

Ax: Mijn opdracht is in de eerste plaats de politici een spiegel voor te houden en hen te tonen dat ze niet verder kunnen met hun achterhaalde antwoorden. Er zijn alternatieven en we moeten ons daarmee gaan bezighouden. Vertel de kiezers de waarheid!
Laat ons samen nieuwe strategiën ontwikkelen en een nieuwe maatschappelijke en politieke weg inslaan.

De SERI thinktank voor “”Sustainable Europe Research Institute” in Wenen, ) heeft samen met economische en maatschappij experten talrijke “Policy Papers” geschreven die al zeer konkrete antwoorden bieden.
En met het initiatief ” Groei in Transitie ” staat Oostenrijk echt al heel ver ten opzichte van de rest van Europa.

WZ: Vertegenwoordigers uit welke partijen zijn volgens u geschikt voor de beleidsuitvoering hierover?

Ax: Weet u: er zijn bedachtzame mensen bij zowel de groenen, de sociaal-democraten en de christen-democraten. Dat is echt partijonafhankelijk. Van de Duitse conservatieven bijvoorbeeld wil ik graag Meinhard Miegel vernoemen.
Helaas ontmoet ik weinig begrip voor dit alles bij de vakbonden of bij de sociaal-democraten.
Dit komt door de geschiedenis van hun ideologie en ook hun oorsprong. Vakbonden staan nog steeds dicht bij de industrie en de grote bedrijven. In kleine bedrijven hebben ze geen basis. En met KMO’s hebben ze al helemaal niets gemeen….en met éénpersoonsbedrijfjes natuurlijk nog veel minder.
Ze hebben daar geen voeling mee. En,… ze denken nog steeds niet na over hoe arbeid zinvol te herverdelen. ook bekijken ze op een onvoldoende wijze de “eindigheid” van de grondstoffen.
Het milieuvraagstuk mag vandaag niet langer beperkt blijven tot kernenergie en energiebeleid.

WZ: En hoe staat uzelf ten opzichte van de communistische ideologie of van de globaliseringscritici?

Ax: ik sta voor een ecosociale economie. Voor mij kunnen ondernemingszin, economie en duurzaamheid perfect hand in hand gaan.
Maar, we hebben ondernemers en hun expertise nodig alsook goed opgeleide mensen om deze transitie in goede banen te kunnen leiden en om onze welvaart op peil te houden.
Van globaliseringscritici onderscheiden wij ons niet zozeer. De politiek en het sociale moeten primeren.
Dat hebben ook de bedenkers van de sociale economie altijd gezegd. Noch Ludwig Erhard, Walter Eucken of John Maynard Keynes keurden de roofbouw op grondstoffen, die nu door het dicaat van de financiële markten helemaal ontspoord is, goed en ze zouden het niet geduld hebben.

Het feit dat de Duitse Bondsregering eindelijk het universele minimumloon introduceert, is een zegen voor heel Europa.
Opdat er einde komt aan dat verschrikkelijke, hoogproblematische systeem van slechtbetaalde arbeid. Het rijkste land in Europa heeft vandaag en ook in de toekomst een echt armoedeprobleem. Want aan de grote export heeft de bevolking niets.

WZ: hier verwijst u naar het imago van Duitsland als “wereldexportmeester”

Ax: tja, dat exportmeesterschap heeft vele kiezers een rad voor de ogen gedraaid.Wat we nodig hebben is een “grote coalitie” voor een sociaal Europa. Een coalitie van alle verliezers van de financiële crisis. De vraag is wel: gaan we de problemen van Europa op een solidaire wijze oplossen? Wel, ik zet mijn hoop in op de sociaal-democraten. (….)
De anti-sociale ontwikkeling van de afgelopen 20 jaar heeft dringend behoefte aan een sociaal corrigerende politiek. Maar ook een ecologische politiek.
Met ons boek willen we zeggen: durf de werkelijkheid onder ogen te zien. We moeten niet bang zijn voor de verandering. Alles wat we nodig hebben is er. Samen kunnen we voor onszelf en voor de komende generaties een goede toekomst uitbouwen. Maar we moeten durven. Nu!