Bij de afgelopen jaarvergadering van de Vereniging voor het basisinkomen op 25 mei 2013 presenteerde Robin Ketelaars de website “Basisinkomen voor Dummies”[1], met daarin een financieringsvoorstel. Dit voorstel houdt in dat het BTW tarief op 50% gezet wordt waardoor er voldoende middelen beschikbaar komen om het basisinkomen voor iedereen te financieren.
Allereerst wil ik zeggen dat Robin die 50% niet keihard bedoelt doch slechts als een praatgetal invoert. Het is eenvoudiger om van 50% te spreken terwijl bedoeld wordt ‘een zodanig percentage dat de kosten gedekt worden dat waarschijnlijk om en nabij de 50 zal gaan liggen’. Op gelijke wijze zullen cijfers en getallen in het vervolg van dit artikel ook bedoelt zijn, gewoon omdat het gemakkelijker praat en een idee geeft, tenzij duidelijk vermeldt wordt waar de cijfers vandaan komen.
Voorts wil ik er op wijzen dat Basisinkomen op zich ook een politiek instrument is. Hiermee bedoel ik dat wanneer in een land een basisinkomen wordt ingevoerd er een verandering in de economie (en het (schijnbare) denken) plaats zal vinden die ingrijpend is voor de samenleving van dat land. Het heeft kortweg gezegd consequenties. Zo is dat ook wanneer gekozen wordt het basisinkomen te financieren door middel van BTW heffing. BTW (achtige) heffing is een politiek (stuur)instrument.
Een van de vragen die men heeft, zeker wanneer er direct gewerkt wordt met een genoemd percentage, in Robins voorbeeld 50, is of het voldoende is. Werkend met ruwe cijfers lijkt het er op dat gemiddeld een werkgever naast de loonkosten (loon uitbetaald aan werknemers) 30% van de loonkosten betaalt aan sociale lasten en dat een inkomensontvanger gemiddeld 30% belasting betaalt. Dus van 100% bruto inkomen gaat er in het huidige Nederlandse systeem tweemaal een 30% naar de schatkist, dat is uiteindelijk welgeteld ongeveer 46%. Tellen we hier nog bovenop de premies betaald voor arbeidsongevallenverzekeringen, pensioenpremies en andere zaken dan kunnen we bijna zeggen dat het fiftyfifty is, dus voor iedere euro inkomen gaat er ook een in een potje ergens.
Bovenstaande alinea in gedachten hebbende is het direct duidelijk wat de eerste en vooral grootste consequentie is van financiering door middel van BTW. De loonkosten zakken drastisch. Stel nu eens dat het Basisinkomen geheel wordt betaald door de overheid, dus geen ingewikkelde constructies waarbij de werkgever loon betaald en dan via fiscale weg opeens een deel van het loon OBI blijkt te zijn, dus gewoon iedereen krijgt rechtstreeks op de bankrekening OBI gestort dan dalen de directe loonkosten nog verder. Nu wil ik graag dit verhaal even onderbreken en u vragen de kranten van de afgelopen jaren er even bij te pakken en eens te lezen wat ook al weer het grootste probleem is in de zorg, bij de overheid, bij talloze bedrijven en instellingen …… juist ja, de toegenomen loonkosten tegenover een daling van de inkomsten. Probleem opgelost?
Probleem is opgelost! Was het maar zo eenvoudig. Zoals ergens hierboven al gezegd een dergelijk financiering evenals invoering van OBI zelf zijn politieke instrumenten. De klacht over de te hoge loonkosten is getackeld. Dat was een makkie. De keuze voor een OBI maakt de politiek (pas) wanneer ze het werkelijk meent dat het een topprioriteit is dat mensen werk kunnen hebben.
Er is nog een ander modewoord in het politieke vocabulaire gekomen deze eeuw: “Duurzaamheid”. Wat is duurzaamheid? Ik heb geen idee wat er in het algemeen mee wordt bedoel, voor mij klinkt het bijna als ‘uw was wordt nog witter dan wit’ maar in de gunstige gevallen bedoeld men dat producten langer mee moeten gaan en productie in het algemeen een kleinere voetafdruk in de aarde moet achterlaten.
Een van de effecten van financiering OBI door een BTW achtige constructie is dat arbeidsintensieve zaken goedkoper worden (zoals hierboven aangegeven) maar dat niet arbeidsintensieve zaken, dus productie waarbij (energie verbruikende) machines het leeuwendeel van de arbeid verrichten, of waar automatisering (op kantoor) werk heeft weggenomen, opeens duurder worden.
Gevolg hiervan is dat werkgevers andere keuzes gaan maken. Ze zullen zuiniger omspringen met energie en waar het lonend is meer mensen inzetten. Dankzij het feit dat mensen een OBI hebben kunnen zij nu ook andere keuzes maken, vrijer kiezen en beter onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden. Zo kan ik me voorstellen dat wanneer de werknemers het niet eens zijn met de mate van vervuiling, ethisch of ecologisch, door het bedrijf veroorzaakt, men het bijltje er al dan niet tijdelijk bij kan neerleggen totdat de oorzaak is weggenomen. De consument zal ook een verschuiving in zijn keuzes maken. Laten we even voor het gemak ervan uitgaan dat alles gelijk blijft ten opzichte van de huidige situatie behalve dat het OBI wordt ingevoerd en de inkomensgerelateerde heffingen en belastingen worden opgeheven ten gunste van een BTW achtige heffing. Dus het besteedbare inkomen blijft gelijk. In een dergelijk scenario zullen wel prijzen van producten en diensten veranderen. Voor de vuist weg om u een indruk te geven: zorg aan bed en in huis wordt stukken goedkoper, uw tablet en auto wordt aanzienlijk duurder.
Om een toch al lang geworden verhaal kort te houden de keten van gevolgen in een notendop:
- OBI financiering d.m.v. CB (Consumenten Belasting analoog aan BTW op de brutoprijs van een product of dienst), BTW wordt bovenop de nieuwe Brutoprijs geplaatst, zodat voor de export de prijsopbouw hetzelfde blijft)
- Arbeidskosten dalen doordat de loonkosten voortaan zuiver inkomen is
- Arbeidsintensieve sectoren, zoals zorg, bouw, kleinere retail, worden goedkoper waardoor meer mensen bevredigend werk kunnen vinden in deze sectoren
- Machinegedreven sectoren gaan substantieel meer bijdragen aan de financiering van de algemene middelen waaruit ook het OBI betaald wordt
- Wanneer mensen die werken het niet eens zijn met wat in hogere echelons besloten wordt kunnen die hun ongenoegen voelbaar kenbaar maken
- Producten zullen omgekeerd evenredig in prijs stijgen ten opzichte van de arbeidsintensiviteit
- De consument zal als gevolg hiervan eerder kiezen voor die producten die een langere duurzaamheid hebben, ook zal de vraag naar producten die (nu) aangeschaft worden om de tijd te doden afnemen aangezien mensen dankzij OBI een zinvoller leven kunnen gaan leiden
Kortom de stelling die ik zou willen neerzetten is: OBI leidt tot een duurzamere wereld!
Auteur: Harry Buyvoets (VBi)