Voorstanders van het basisinkomen hebben het meestal over een onvoorwaardelijk basisinkomen, vooral om duidelijk te maken dat het onafhankelijk moet zijn van werk en andere inkomsten en er niet zoals bij een uitkering of een toeslag aan allerlei condities moet worden voldaan.
Kan dat echt wel, een werkelijk onvoorwaardelijk basisinkomen? Onderstaand antwoord op deze vraag is mede geïnspireerd door de bijdrage Fraudegevoeligheid van een basisinkomen op Sargasso en de daarop volgende discussie.
Het is chronologisch de eerste bijdrage in een reeks vragen over basisinkomen zie het slot van deze bijdrage. In een logische volgorde van de vragen was deze bijdrage later gekomen.
Op dit moment ontvangen veel mensen geld (of krijgen vermindering van te betalen belasting) van overheidsinstanties onder de titel van uitkering of toeslag.
Voor zover mij bekend kunnen daar (soms in combinatie) voorwaarden bij gesteld zijn die te maken hebben met:
- Leeftijd
- Het verzorgen van jonge kinderen
- Nederland en daarbuiten
- Leefsituatie (alleenstaand of met partner)
- Gezondheid (arbeidsgeschiktheid, ziektekosten)
- Huurlasten
- Werk en (duur van) werkloosheid
Elke voorwaarde brengt met zich mee dat er iets moet worden geregistreerd. Dat betekent kans op fraude en de behoefte, dat tegen te gaan via controles. Soms eenvoudig, soms ingewikkeld en dubieus, zo nu en dan schrijnend en tenen krommend!
Elke voorwaarde die kan vervallen bij invoeren van basisinkomen, maakt een heleboel registratie overbodig en sluit daarmee kans op fraude en de noodzaak van controle uit. Maar kan elke voorwaarde echt vervallen of tot een minimum worden beperkt?
Leeftijd
Leeftijd is in het huidige stelsel en belangrijk criterium, in elk geval voor jongeren (kinderbijslag, minimumjeugdloon) en bij ouderen (AOW).
De geboorte datum is een eenvoudig vast te stellen te registreren grootheid met geen of weinig mogelijkheid tot fraude.
Of een hoger bedrag voor gepensioneerden nodig en / of wenselijk is, is een apart punt van discussie. Als het basisinkomen ongeveer even hoog is als de huidige AOW, is deze differentiatie niet nodig.
Als er goede redenen zijn dat jongeren minder krijgen dan het standaardbasisinkomen, dan is dat geen ernstige belasting bij de uitvoering. Het ligt niet voor de hand ligt dat kinderen zelf het basisinkomen krijgen, dat zal via hun verzorger moeten lopen. Mutaties in de verzorgers (bijv. bij echtscheiding) moeten natuurlijk wel duidelijk vastgesteld en geregistreerd worden. Moet over het algemeen niet al te moeilijk zijn.
Kortom, leeftijd als grond voor variatie in de hoogte van het basisinkomen is geen bezwaarlijk en waarschijnlijk wenselijk voor kinderen.
Nederland en daarbuiten
Voor de hand liggend is dat een Nederlander die hier geboren is en zijn hele leven in Nederland woont, het basisinkomen krijgt.
Bij migratie ontstaat een probleem. Krijg je meteen bij verhuizing naar Nederland een basisinkomen, of gaat dat na een bepaalde wachttijd in? Hoe definieer je verhuizing (echte fysieke verhuizing en/of wijziging van je vestigingsadres)? Raak je meteen bij vertrek uit Nederland je basisinkomen kwijt of pas na verloop van tijd, of helemaal niet?
Is er verschil tussen mensen met de Nederlandse nationaliteit en anderen, of gaat het alleen om het (legaal?) verblijven in Nederland?
(In het huidige stelsel is de AOW in dit opzicht een boeiend fenomeen. Je bouwt het recht op in de 50 jaar voor de AOW-leeftijd als je in Nederland woont of een aanvullende verzekering hebt afgesloten. Na de AOW-leeftijd kun je zonder je AOW te verspelen emigreren.
Ook kinderbijslag is boeiend. Zelfs voor ontvoerde kinderen kan een ouder kinderbijslag krijgen!)
Het is evident dat de tem onvoorwaardelijk hier niet op kan gaan. Dit zal ordelijk geregeld moeten worden, bij voorkeur met eenvoudig vast te stellen en te controleren criteria.
Het ligt daarbij voor de hand overeenkomsten sluiten met andere landen die ook basisinkomen hebben hoe dat onderling te regelen. In de naaste omgeving kunnen we dat regelen via de EU.
Basisinkomen zal voor een deel gefinancierd kunnen worden door belastingvrije voeten etc. te verlagen of af te schaffen. Als dat gebeurt, licht voor de hand dat wel een belastingaftrek geldt voor degenen die (al dan niet tijdelijk) geen basisinkomen ontvangen. Dat compliceert de regeling voor het basisinkomen niet, wel (enigszins) die voor de belastingen (maar niet meer dan nu het geval is!).
Leefsituatie
Dit is een lastig punt. Op dit moment gaan veel uitkeringen (ook de AOW) er van uit dat samenwonenden per persoon minder nodig hebben dan alleenstaanden. Ongetwijfeld is correct dat je bij samenwonen allerlei kosten kunt delen, bijvoorbeeld een groot deel van de woonlasten. Maar de consequentie is lastige registratie waarbij mensen gemakkelijk fouten kunnen maken, soms in argeloosheid, soms bewust als fraude.
Afzien van dit criterium betekent herverdeling van geld van alleenstaanden naar samenwonenden en/of meer kosten voor de overheid.
In het eerder genoemde artikel over Fraudegevoeligheid van een basisinkomen wordt getracht dit dilemma te omzeilen door naast aan (niet te hoog) persoonlijk basisinkomen de hoofdbewoner van een zelfstandige woning een apart ‘woonbasisloon’ toe te kennen.
In de discusssie bij dat artikel blijkt dat deze oplossing bepaald niet probleemloos is. Het bepalen van een hoofdbewoner is niet altijd eenvoudig en zeker fraudegevoelig. En er spreekt och ook heel wat betutteling uit om dit te willen.
Als het enigszins mogelijk is de leef- en woon situatie er buiten laten, lijkt me!
Anders wordt de eenvoud van het systeem stek aangetast!
Gezondheid en ziektekosten
Het basisinkomen zou voldoende hoog moeten zijn iedereen een bestaansminimum te garanderen. Dat geldt dan ook voor zieken en arbeidsongeschikten. Wellicht dat in specifieke situaties hoge kosten voor medicijnen, verzorging of voorzieningen niet betaalbaar zijn vanuit dit minimum. Het lijkt mij beter daar een beperkt aantal aanvullende regelingen buiten het basisinkomen voor te treffen voor de beperkte doelgroepen dan het systeem van het basisinkomen daarmee te compliceren.
Lobby vanuit allerlei doelgroepen en fraude bij de specifieke regelingen zijn daarmee uiteraard niet verdwenen, maar hopelijk beperkt van omvang.
Woonlasten
Het basisinkomen zou hoog genoeg moeten zijn om ieder zelfstandig te kunnen laten wonen. Als – zoals hiervoor gesuggereerd – geen rekening wordt gehouden met de leefsituatie bij de hoogte van het basisinkomen zullen ’gezinnen’ niet vaak in de problemen komen met te hoge woonlasten. Wellicht zijn tijdelijke regelingen nodig als gezinnen uit elkaar vallen – dat kan dan het beste lokaal bezien en geregeld worden buiten het basisinkomen
Werk, werkloosheid en wederkerigheid
Het idee van basisinkomen is dat dit volstrekt los staan van de vraag of je werkt of niet. Ook werkloosheid mag dus geen rol spelen.
Iets anders is dat in arbeidsrelaties en de beloning daarvoor rekening gehouden mag – en zal worden met het basisinkomen. Dat geldt ook voor eventuele collectief afgesproken verzekeringen voor aanvullingen op het basisinkomen na ontslag.
Het lijkt mij ook ongewenst als voorwaarde voor het ontvangen van basisinkomen te stellen dat er vrijwilligerswerk of maatschappelijke dienstverlening wordt verricht. Het systeem dat opgezet en bijgehouden moet worden om dat te registreren en te controleren lijkt mij meer dan gruwelijk!
Het bevorderen van maatschappelijke dienstbaarheid is ongetwijfeld zeer zinvol, maar daaraan meedoen als voorwaarde stellen voor basisinkomen is een heilloze weg!
Maar er is wel een haar in de soep. Waarschijnlijk leeft bij velen de spreuk “wie niet werkt, zal niet eten”. Als dat een meerderheid blijkt en dat zo blijft, wordt invoering van basisinkomen onmogelijk.
Volgens Dick Pels en Femke Roosma kan een sociaal stelsel niet bestaan zonder wederkerigheid. Het wordt als onrechtvaardig ervaren als iemand geen erkende arbeid verricht en toch geld krijgt. Zie ook het pleidooi op van Paul Teule op Sargasso om de term onvoorwaardelijk te schrappen en na te denken over acceptabele voorwaarden in de sfeer van wederkerigheid.
Mij lijkt dat deze redeneertrant het grondidee van het basisinkomen onderuit haalt.Maar het kan zijn dat we er in mee moeten gaan als het grondidee uiteindelijk niet haalbaar blijkt.
Conclusie
Mijn conclusie is dat het bij het basisinkomen onvermijdelijk is rekening te houden met leeftijd en met duur van het verblijf in Nederland.
Het is zeer wenselijk geen rekening te houden met de leefsituatie.
Een soort wederkerigheideis lijkt me vooralsnog strijdig met het grondidee van een basisinkomen.
Ander voorwaarden kunnen buiten het systeem van het basisinkomen blijven en hoeven ook maar beperkt te zijn als het basisinkomen een redelijke hoogte heeft.
…….3 augustus 2013…………….
Dit is een bijdrage in een reeks Vragen rond basisinkomen
Het (onvoorwaardelijk) basisinkomen is een idee waarover flink wat onduidelijkheden, misverstanden en vooroordelen bestaan. Zie onderstaande vragen waar ik de komende tijd in een onregelmatig tempo en in willekeurige volgorde op in zal gaan:
- wat is basisinkomen en waarom zouden we het invoeren?
- is het betaalbaar en hoe hoog moet/kan het zijn?
- worden veel mensen er niet veel te lui van?
- kan een basisinkomen echt onvoorwaardelijk zijn?
- wie moet het uitvoeren?
- hoe voeren we het in?
- waarom wordt het alsmaar niet ingevoerd?
Reacties en aanvullende vragen zijn welkom.
Zie voor het onderwerp basisinkomen ook:
- de website van de Vereniging Basisinkomen
- de Serie Onvoorwaardelijk Basisinkomen Van Sargasso
- de rubriek basinkomen binnen het thema EENVOUD bij het NPI.
Auteur: Reyer Brons, NPI
Bron: https://npi.pleio.nl/blog/view/22000462/kan-een-basisinkomen-echt-onvoorwaardelijk-zijn