Tien arbeidsmarkt-sprookjes; Waar blijft dat basisinkomen?

Met 120.000 vacatures en ruim 600.000 werklozen is iedereen in Nederland moet aan de slag’ een loze kreet. Zojuist verscheen het boek Waar blijft die baan?: tien sprookjes over de arbeidsmarkt van Renzo Verwer. Over de sprookjes en de werkelijkheid. Hieronder een fragment uit het slothoofdstuk:

(…)

Arbeidsmarktdeskundigen houden vast aan de vervangingsprognoses die doen alsof elke gepensioneerde vervangen wordt door een nieuwe Nederlandse professional. Het is de logica van gisteren; zelfs een totaal economisch herstel betekent niet vanzelf herstel van de werkgelegenheid. We willen nu eenmaal goedkoop produceren.Volhouden dat de arbeidsmarkt (met te veel aanbod, te weinig vraag) bij groei zich automatisch herstelt is hetzelfde als zeggen dat de markt van postzegels en munten zich automatisch herstelt.Terwijl er nu simpelweg meer postzegels en munten en minder verzamelaars/kopers zijn.

Conclusies

We moeten beseffen dat onze economie is uitgegroeid, al heel lang eigenlijk. De koek wordt kleiner.We moeten die herverdelen, wellicht via een basisinkomen.

We moeten ongemakkelijke waarheden onder ogen zien. Dat er geen fulltime baan voor iedereen is, dat niet iedereen hoogopgeleid kan zijn, dat arbeidsmigra- tie grote nadelen kent, dat re-integratie op de huidige manier amper werkt. Of we moeten bezuinigen of niet bezuinigen, of tewerkstelling goed is of fout, ik weet het ook niet. Ik heb die waarheden niet in pacht.

Het idee van werk voor iedereen blijkt onhaalbaar, zelfs in tijden van hoge economische groei.We kunnen inzien dat het mooi is dat we zo efficiënt zijn dat niet iedereen betaald hoeft te werken.Vinden we die situatie niet mooi, dan moeten we stoppen met huichelen. Dan moeten we stoppen met automatiseren als de genoemde reden daarvoor is ‘dat machines en robots noodzakelijk zijn omdat we mensen tekort komen’.Want dát is een leugen. Er zullen mensen werkloos blijven. De definitief onvrijwillig werkloze, ik voorzie een nieuwe term en een serie artikelen in de media.

De middenklasse wordt al kleiner, zo erkende ook het CPB in 2014.Veel mensen vallen terug in inkomen en functie, maar het bijpassende woord ‘neerwaartse mobi- liteit’ (in tegenstelling tot opwaartse) wordt angstvallig vermeden. Er zal een grotere structurele werkloosheid komen, ruim boven de grofweg 300.000 die we de laatste twintig jaar hadden. Oxford-studies van de laatste jaren spreken over een structurele werkloosheid tot 2030 van 7 procent van de beroepsbevolking (voor Nederland zou dat zo’n 600.000 werklozen betekenen). Het aantal langdurige werklozen (langer dan 2 jaar) is in Nederland tussen 2002 en 2013 van bijna 70.000 naar 235.000 gegaan.Wie eenmaal lang aan de kant staat, blijft daar meestal.

Als we doorgaan zoals het nu gaat, zal de samenleving ingrijpend veranderen. Nabij is een alles-of-niets-maatschappij: een aantal mensen gaat het behoorlijk goed tot zeer goed, de rest zit rond minimumloon of lager en moet het doen met de hoop verder te komen. Een hoop die de boven ons gestelden altijd aan zullen wakkeren. Met positieve berichtjes als:‘0,1 procent groei’, ‘minder faillissementen in mei ten opzichte van vorige jaren’ en:‘een kleinere krimp’,‘werkloosheid neemt met 10.000 af’,‘supermarkten meldden meer bestedingen’, ‘minder werkloosheidsstijging dan verwacht: economisch herstel’ en natuurlijk:‘inkomen neemt af, export neemt toe’. Het is staatspropaganda: privé merken we er niets van.

De geestelijke gezondheidszorg zal het nog drukker krijgen.Werkloosheid, flexibel werken en armoede zijn immers een enorme veroorzaker van psychische stress. Nu al melden GGZ-instellingen dat veel patiënten hiermee kampen.

Er zullen grotere klassenverschillen komen.Armoede en voedselbanken zullen in elke stad, elke wijk vanzelfsprekend zijn. Niet iedereen zal op vakantie kunnen, een auto kunnen rijden, zijn kinderen naar goede scholen kunnen doen. Het is een taboe, maar je plek kennen is nog niet zo slecht. Ik ben geen voorstander van honger, maar wel van verschillen.We hoeven niet allemaal een diploma, we zijn niet allemaal slim, we moeten dus ook niet streven naar gelijkheid. Jarenlang was het streven dat zoveel mogelijk mensen hoogopgeleid moesten zijn. Nu de studiebeurs wordt afgeschaft en plaatsmaakt voor een leenstelsel wordt die doelstelling officieel losgelaten. Dat is prima, want meer mensen hoog opleiden is geen oplossing voor werkloosheid en andere problemen.Veel banen zijn bezigheidstherapie. Het doel van werk moet zijn: echte waarde creëren.We hebben handen aan het bed nodig, schoonmakers, technici, goede onderwijzers. Alles waar op de laatste decennia bezuinigd is en wat matig betaald wordt. Meer kantoorpersoneel, meer managers zijn niet nodig.

Zal dit allemaal gebeuren?

De belangen van werkgevers én werknemers zijn te groot, verandering zal tergend langzaam gaan en mogelijk te laat komen. Economie en maatschappij gaan totaal niet om mensen, maar om wat Pim Fortuyn ‘de dans om het gouden kalf, de afgoderij van het getal’ noemde. De gevestigde politieke partijen zijn druk met hun rekenmodelletjes tot ver achter de komma. Helemaal aan het einde van de agenda staat de terugkeer van de menselijke maat in leefgemeenschappen, onderwijs en gezondheidszorg die Fortuyn zo hartstochtelijk bepleitte.

(…)