Het interview met Samsom in de NRC van zaterdag 2 maart 2013 ‘Europa kan onze verzorgingsstaat juist beschermen’ [1] geeft mij aanleiding tot enige opmerkingen. Ik denk dat Samsom op vele punten van zijn analyse gelijk heeft: Europa is goed voor Nederland en geeft Nederland überhaupt de mogelijkheid om zijn eigen maatschappelijke en culturele kaders te handhaven. Zonder de Europa-kaders zou Nederland al gauw een speelbal kunnen worden op het wereldtoneel ten prooi aan bv. multinationals en andere grote machtsblokken die wel aaneen gesloten opereren.
Dat zaken als begrotingen, fiscale aangelegenheden, pensioenen en sociale voorzieningen dreigen gelijk geschakeld te worden omdat de economiën door de afdwongen begrotingsdiscipline tot meer eenheid van beleid zullen worden gedwongen, lijkt vanzelfsprekend en onontkoombaar.
Samsom wil daar ook, zij het aarzelend aan toegeven en zoekt naar wegen om de Nederlandse verworvenheden toch nog te redden. Voorwaarde voor een dergelijke reddingsoperatie is echter volgens zijn mening wel het Europese kader….en dan kunnen we verder zien, hoe we de zaken daarbinnen regelen. En uiteraard “niets zonder de burger”, dus referenda etc. indien aan de orde.
Deze analyse is heel logisch en ook realistisch, maar als de zaken concreet worden en de Roemeense of Poolse vrachtautochauffeur met zijn “oneerlijke” concurrentie aan de orde komt, dan heeft hij toch een probleem; dan moet hij naar bureaucratische wapenen grijpen een dan komen er termen als “regelen” over zijn lippen. Als hij dan verder realistisch is en kijkt achter dat “regelen” dat weet hij ook dat je dat soort zaken niet kunt regelen en dat iedere regeling corruptie in een of andere vorm, oproept. Reëel gesproken betekent dat hoe je het ook wendt of keert dat inderdaad zoals velen vrezen onze sociale welvaartsstaat fors op de Europese tocht zal komen te staan. Gegeven het ene Europa, en dat is politiek onontkoombaar, zijn er dan “eindeloos” veel verworvenheden die gevaar lopen. En afschermen van de markt zoals Samsom suggereert (“kiezen voor een sociaal Europa”) is in een markteconomisch systeem uiteindelijk onhoudbaar.
Er lijkt moeilijk een uitkomst te zijn uit dit dilemma. We hoeven daarvoor niet verder te gaan dan de vrachtautochauffeur en de door Samsom genoemde minimum lonen. Moet dit soort zaken Europa-wijd worden ingevoerd?? Dat zou toch echt heel onrealistisch zijn; als je bv al bedenkt dat het niet eens mogelijk blijkt om binnen Duitsland zoiets als een minimumloon in te voeren! wat moeten zulke zaken dan binnen Europese kaders…. Toch dwingt Europa tot verdere integratie, en ook al is de invoering van de Euro misschien wat te vroeg gebeurd en zijn de Europese begrotingsregels dus misschien een toevallige “pijnlijke” voorloper.
De hand op de zere plek
Toch is er een min of meer logische uitweg uit dit dilemma. Feit is dat, zeker als je uitgaat van het Europa van de 27 er zeer grote welvaartsverschillen bestaan tussen de landen. Deze welvaartsverschillen poets je niet zomaar weg en als ze langs de weg van de harmonisering via marktwerking moeten worden “opgelost”, zal dat tot zeer grote onlusten leiden en feitelijk niet mogelijk zijn; en al zouden via (bureacratische) trucs de ergste “gaps” kunnen worden afgevlakt, toch zou het nog decennia lang duren voordat die sociale – en welvaartsgrenzen enigszins zouden vervagen.
Naast de verschillen in welvaart die kunnen worden vertaald als gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking, is het totale welvaartsplaatje ook verder zeer ingewikkeld. Denkt alleen eens aan de wijze waarop de economisering van het leven is voortgeschreden, in de diverse landen maar ook binnen dezelfde landen denk aan onderlinge ruil, onderlinge zorg, gemeenschappelijke eigendomsvormen etc. Ieder land in Europa zal proberen zijn authenticiteit zo veel mogelijk te behouden hetgeen logisch is (nationaal belangen). Als we realistisch kijken naar dat palet is er sprake van een onvoorstelbare lappendeken. Om hiervan op een bevredigende wijze één geheel van te maken lijkt een onmogelijke opgave binnen de huidige beleidskaders c.q. binnen het huidige (economisch) stelsel.
Als we nog eens de vrachtautochauffeur ingedachte houden, dan zien we dat de Nederlandse en de Roemeense chauffeur werken voor een zelfde baas (vervoerder). Omdat die vervoerder Europees moet concurreren is hij wel “gedwongen” om de (goedkope) Roemeen in dienst te nemen, want anders gaat hij failliet. Aan de andere kant is duidelijk dat de Nederlandse chauffeur meer moet verdienen dan de Bulgaar, immers zijn kosten van levensonderhoud in Rotterdam zijn veel hoger dan die van de Bulgaar in Sofia (± 2,5 keer zo hoog). Gezien de werking van de markt zullen dus uiteindelijk alleen maar Bulgaarse chauffeurs zijn en de Nederlander zal aan de kant staan. Dat constateert overigens ook Samsom.
Regels alleen kunnen deze economische werkelijkheid niet uitvlakken, ook niet via quota of inreisvisa. Het verschijnsel zelf is een rechtstreeks gevolg van het welvaartsverschil ter plaatse, immers de Bulgaarse chauffeur zal, als hij ook in Rotterdam zou wonen (met zijn gezin) een even groot loon “nodig hebben” als zijn Rotterdamse collega nu. Als de oorzaak van deze “oneerlijke” marktwerking ligt in het verschil in levensstandaard in beide landen (woonplaatsen) dan is de enige manier om die oneerlijkheid op te heffen, om een “level playing field” te creëren het “wegsubsidiëren” van die welvaartskloof.
Regelingen via verplichtingen bij de werkgever ( bv minimumloon voorschrijven etc.) zijn niet houdbaar en bovendien bureaucratisch, dus fraudegevoelig. Een andere manier is loonsubsidie aan de werkgever. Als dat rechtstreeks zou gebeuren, zou de controle erop zeer zwaar moeten zijn omdat het misbruik a.h.w. “om de hoek” ligt.
Uitweg….
Een veel betere en ook structurele manier om deze oneerlijkheid op te lossen is het toekennen van een basisinkomen aan beide chauffeurs. Daarmee zouden de “welvaartsverschillen” meteen zijn uitgevlakt en zou de oneerlijkheid in de concurrentie uit de wereld zijn.
Dit, het uitbetalen/invoeren van een basisinkomen in overeenstemming met de plaatselijke stand van de welvaart zou ook op andere plekken de concurrentie om de loonkosten op gelijk niveau brengen (level playing field) en is feitelijk noodzakelijk om de internationale arbeidsmarkt en zeker de Europese arbeidsmarkt “eerlijk” en dus duurzaam te maken.
Dat nu nog sociale lasten en ook andere lasten op de lonen worden geheven is in een tijd van arbeidsmarkt overschot en toenemende automatisering sowieso een anomalie en een structuurfout in economische ordening van Europa.
Als de lonen zouden worden bevrijd van de “wig”- lasten en daar bovenop nog met “een subsidie” ter grootte van het bestaansminimum zouden worden “verlaagd”, komen de loonkosten voor de werkgever Europa-breed op een niveau dat eerlijk is (“level playing field”). Ook ten opzichte van de rest van de wereld, kan er dan weer structureel sprake zijn van “gezonde” economische relaties, waarin niet louter het uitmelken van de arbeidskosten voorop staat en die kunstmatige loonkostenverhoudingen niet zorgen voor een leegloop hier en een ongezonde spanning daar.
Auteur: Leon Segers, 7 maart 2013
[1] wij kunnen geen 37 cent per woord betalen om dit artikel te citeren:
archief.nrc.nl/index.php/2013/Maart/2/Overig/nhnl01006/Europa+kan+onze+verzorgingsstaat+juist+beschermen