Werk moet een keuze worden, niet een plicht. Briljant plan of krankzinnig idee?

In het Straatjournaal, de Dak- en thuislozenkrant van Bollenstreek, Haarlemmermeer, Kennemerland, West-Friesland, de Kop van Noord-Holland en Texel staat deze maand (september) een artikel over het basisinkomen onder de titel  “Omgekeerde wereld Iedereen krijgt een verplichte uitkering en werken mag, maar hoeft niet. Briljant plan of krankzinnig idee?”

Nu de crisis dan echt voelbaar wordt en het aantal werklozen en huisuitzettingen schrikbarend toeneemt, wordt het voorstel voor een Onvoorwaardelijk Basisinkomen (OBi) weer van stal gehaald. Krankzinnig plan of briljant idee? Vijf vragen aan Ad Planken, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen in Nederland. “Werk moet een keuze worden, niet een plicht.” 

WAAROM MOET IEDEREEN EEN BASISINKOMEN KRIJGEN?
Om twee simpele redenen. Allereerst wordt het steeds moeilijker om iedereen aan het werk te krijgen en te houden.Dankzij automatisering en innovatie is er namelijk simpelweg minder werk te doen. Banen moeten tegenwoordig gecreëerd worden, en dat kost geld. Tegelijkertijd bestaat er een woud van verschillende toeslagen en uitkeringen,waarop weer wordt toegezien door een leger peperdure ambtenaren. Daarnaast neemt de druk op het milieu toe door overproductie en overconsumptie. Onze conclusie is daarom: groei werkt niet meer.Het mag allemaal best wat minder.“Ten tweede is de welvaart historisch ongelijk verdeeld. Wij vinden: iedereen heeft evenveel recht op licht, lucht en water, en de opbrengst van de grond. Waarom leven we dan in een wereld van koningen en onderdanen, groot-grondbezitters en landlozen? Het is het recht van de sterkste. Het OBi (Onvoorwaardelijk Basisinkomen, red.) ondermijnt die ontwikkeling en schept voor iedereen een bodem, een terp zodat je voeten niet nat worden – want daar gaat het om. Je maakt mensen autonomer. Wie nu een uitkering heeft, vreest voortdurend voor zijn inkomen. Met een basisinkomen hoeft dat niet meer. Dan ga je je ook meer ontwikkelen. Bovendien heb je een betere uitgangspositie bij loononderhandelingen, omdat je minder afhankelijk bent van betaald werk.“Omgekeerd zullen de mensen die het nu allemaal zo druk hebben – onze samenleving dicteert dat ook; als je niet druk bent, tel je niet mee – meer tijd krijgen om hun leven anders in te richten. Veel mensen hebben hun school- en beroepskeuze laten bepalen door de mogelijkheid om geld te verdienen. Met een OBi krijgen ze meer gelegenheid om te doen wat ze zelf leuk of belangrijk vinden. En waarom zou dat niet vrijwillig kunnen? Zonder al dat vrijwilligerswerk zou de samenleving vandaag de dag trouwens niet eens meer draaien.

MAAR ALS MENSEN NIET HÓEVEN TE WERKEN, DAN WERK JE TOCH LUIHEID IN DE HAND: EEN LAND VOL BANKHANGERS?
Dat is een hele primitieve achterdocht. Ik geloof niet dat er mensen zijn die te lui zijn om te werken. Iedereen staat op en gaat naar bed na een aantal dingen te hebben gedaan. En wat je dan precies doet… de één zal in de ogen van de ander meer doen dan de ander. Betaald of onbetaald. Er is een mentaliteitsverandering nodig, we moeten werk als een keuze gaan zien, niet als een plicht. Ik steek heel veel tijd in deze vereniging; daar word ik toch ook niet voor betaald? We leven nu in een samenleving die nietsdoen juist úitlokt. Als je werkloos bent, zit je in het verdomhoekje en wordt er op je neergekeken. Werken is de norm en doe je niet mee, dan val je buiten de boot. Dan is de kans ook groot dat je uit balorigheid niets blíjft doen.“Ik geloof overigens wel dat mensen soms de behoefte hebben om zich te kunnen vervelen, om nieuwe inspiratie op te doen. Ik raad iedereen het boek Sterke Wanja aan, van Otfried Preussler, over een jongen die zeven jaar op de kachel zit voordat hij de wereld intrekt. Verveling gaat vanzelf over, dat weet ik zeker. Op een gegeven moment komt er een impuls. Of dat nu groente verbouwen is, of putjesschepper op zee worden.

EN WIE GAAT DAN HET WERK DOEN DAT NIEMAND WIL DOEN,MAAR DAT TOCH GEDAAN MOET WORDEN, ZOALS SCHOONMAKEN OF IN DE KAS WERKEN?
Dat is gewoon een kwestie van een juiste beloning. Wie zwaar of eentonig of vies werk doet, die moet daarvoor voldoende gecompenseerd worden. Dan zijn er heus wel mensen die dat willen doen. En werknemers zouden in de bedrijfsvoering moeten worden betrokken. Mede-eigenaren worden, of in ieder geval meedelen in de winst. Dat werkt heel motiverend.

HOE GAAN WE DAT BETALEN, EEN UITKERING VOOR 12 MILJOEN VOLWASSEN NEDERLANDERS?
Onze vereniging heeft een 5-stappenplan opgesteld waarbij het basisbedrag steeds een beetje wordt verhoogd. (dit is een van de vele plannen die er zijn, kijk bij modellen red.) Bij de laatste stap heeft iedereen een maandelijks basisinkomen van 900 euro, iets lager dan onze huidige AOW. Volgens onze berekening is voor de invoering 24 miljard euro méér nodig dan er nu wordt uitgegeven aan de sociale zekerheid. Dat kan worden vergaard door de btw en de loonbelasting drastisch te verhogen, zoals bijvoorbeeld in Zweden (daar ligt de btw op goederen en diensten op 25 %, red.). Daardoor zou het leven wel een stuk duurder worden. Er is een combinatie van belastingverhogingen nodig, denken wij. Eerlijkere belasting ook. Bijvoorbeeld een verhoogde vennootschapsbelasting of vermogensbelasting, naast een verhoogde btw. Je kunt ook denken aan een ecotax- een belasting voor milieuvervuilende bedrijven. En de zogenaamde tobintax, een belasting op financiële transacties. Maar we hebben ook met Europese richtlijnen te maken. Dat is ook een van de redenen dat er nu een Europese petitie ligt om het OBi op EU-niveau te bespreken (zie kader).“Het levert ook iets op: al die verschillende aftrekregelingen, subsidies, toeslagen en uitkeringen kunnen worden afgeschaft. En wat dacht je van dat enorme leger aan ambtenaren dat nu nodig is om die te controleren? De sociale dienst, het UWV: allemaal niet meer nodig met één basisinkomen. Het is een stuk eenvoudiger en frauderen is nauwelijks mogelijk.

HOE VOORKOMEN WE DAT IEDEREEN UIT DE EU NAAR NEDERLAND KOMT OM HIER EEN OBI TE KRIJGEN?
Het wordt op basis van nationaliteit verstrekt, dus niet elke EU-burger komt ervoor in aanmerking. Maar we streven er natuurlijk naar dat het in alle EU-landen wordt ingevoerd, of zelfs in de hele wereld. Er is al een proef gedaan in Namibië (Zuidwest-Afrika), waarbij een basisinkomen werd verstrekt vanuit kerkelijke organisaties. Met name vrouwen – de meerderheid van de beroepsbevolking daar – gingen bedrijfjes opzetten, zorgden dat kinderen naar school gingen, er kwam betere hygiëne en de criminaliteit daalde. Let wel, ze gingen dus niet op hun gat zitten; ze gingen juist harder werken!